Ништо не е поблиско до нас самите од приказната напишана од Хуан Хосе Милјас. Истовремено ништо не е поизненадувачко, полно со напнатост, со невообичаени ефекти и апсурдни ситуации кои се испреплетуваат со неумолива логика: логика на хаосот, носталгија за загубеното чувство на единство, катастрофална потреба да се живее во апокалипса.

Романот „Светот“ предизвикува задоволство благодарејќи на ефикасната и прецизна проза, го поведува читателот да се забавува, но истовремено потврдува дека светот е, несомнено, непријателско место во кое сите се прилагодуваме онака како што умееме.

Томаш Змешкал го вчудовиде чешкиот книжевен свет и читателската јавност со дебитантскиот роман „Љубовно писмо со клинести знаци“, за кој ја доби престижната чешка награда за литература „Јозеф Шкворецки“ во 2009 година, како и „Наградата на Европската унија за литература“ за најдобри нови писатели, заедно со уште единаесет автори, во 2011 година. Оттогаш доживеа светска слава и преведен е на многу јазици.

Постмодернистичката сага, стилски, но и жанровски разновидна, изобилува со хумор, иако историските околности во кои се случува се многу тажни. Во романот со строго обмислена структура, авторот не се ограничува на историскиот период на живеење на неговите ликови. Неговата фантазија досегнува до древното хетитско и персиско минато, но и далечната иднина. Приказните се нижат, но не по хронолошки редослед, за да се состават на крајот во совршен богат мозаик. Токму тоа од романот на Змешкал прави ремек-дело на современата европска книжевност.

Селскиот жандарм Курт Јаниш – “добар на изглед маж, овој жандарм, каков што ни се допаѓа нам, на жените” – фрлил поглед на имотот на осамените жени, и е опседнат со алчноста за пари и посед. А како полицаец тој знае каде да ги најде жртвите: на селските улици, каде во својот бележник си ги запишува нивните регистерски таблички и адреси. Првата жртва е жена во средни години, која се преселила од град на село за да живее сама и во складност со природата, која на ниту еден начин не му е дорасната на жандармот, бидејќи тој кај неа буди сексуална зависност само за да дојде до нејзината куќа. Потоа тука е и една многу млада девојка, која уште не наполнила ни шеснаесет години, но исто така се вљубува во овој маж. Сепак, првата почнува да насетува што е тоа што го интересира жандармот.

„Елфриде Јелинек е класична воајерка прикована за прозорецот, онаму каде што домуваат сурово потиснатите чувства. Покрај тој прозорец изминува светот. Но светот не е убав. Тој е едно животно, маж, убиец на жени.”

Die Zeit

„Злобниот поглед на Јелинек и во овој роман не изгубил од својата острина. Тој повторно се занимава со клишеа, тривијалности и патриотска заслепеност. Сета одвратност, претпазливо набљудувана под лупата е само парабола: за поразот и пропаста на денешницата во целост, и особено за пропаста на денешна Австрија“.

Die Welt

„Не, Јелинек не поштедува никого, дури ни себеси. Таа се бори со сите средства, со сатира и иронија, со извадоци од весници, огласи и реклами, со свесно извртените слики против владеачките клишеа, дури и кога се чувствува колку самата таа страда заради природата на жените и нивната потисната улога“.

Die Woche

Романот „Институт за регулирање на времето“ на специфичен начин го проблематизира современиот турски идентитет, којшто повеќе го задржува одошто го отстранува „османлиското“ во себе, и се смета за книжевно ремек-дело на иронијата и сатирата на турското општество на преминот од Империја во Република. Според критичарот Ердаг Ѓокнар, „Иститут за регулирање на времето“ е редуктивна перцепција на Турција како нација, приклештена меѓу Истокот и Западот, односно на нејзиниот постепен премин од едната кон другата насока, и според која разбирањето на Турција на утрешнината лежи во разбирањето на нејзиното неодамнешно Османлиско минато. Романот маестрално и иронично ја опишува состојбата на бирократскиот фетишизам, преку една непродуктивна организација (Институт) која на крајот пропаѓа, но ќе продолжи да живее преку „постојаната комисија за надзор“ на чело со еден од главните јунаци – Халит Регулаторот. Читателот, без оглед на претерано карикираните ликови и апсурдниот тек на настаните, ќе се смее до солзи кога ќе ги чита вистините за своето општество, за кога ќе заврши со читањето, на лицето да му остане горчлива и тажна насмевка.

Историскиот роман има голема традиција во унгарската и европската книжевност. Но дали е можно евоцирање на минатото со помош на сатира и иронија? Се чини дека после овој семеен роман на младата писателка Ноеми Сечи, тоа воопшто не е неможно. Авторката со прикажувањето на животот на „својот прадедо“ го води читателот низ бурните настани на унгарската историја меѓу 1919-1957 година. Тој период претставува дел и од унгарската сегашност: оценувањето на скоро сите учесници и настани од тоа време до ден денешен е проследено со жестоки дискусии.

Во однос на промените на политичките системи, кои се евоцираат во романот и кои во многу аспекти донесоа радикални пресврти, читателот има чувство дека историјата на XX век во суштина е повторување на едни исти случувања. Помеѓу зајадливата иронија и сатиричниот црн хумор, авторката ги оживува сите верувања, опсесии и предрасуди на двете политички опции (десната и левата).

Оти, што е всушност историјата? Таа е истовремено и историја на тие верувања, опсесии и предрасуди. Или, како што вели самата Сечи, „Историјата за мене е неисцрпен извор на необични судбини, а од друга страна една, речиси, сатанска законитост. Ние тука, во Европа на 21. век, сме способни колку-толку да се одбраниме од демонската сила на политиката, а мене токму поради тоа ме интересираат други, минати времиња, оти тогаш тоа уште не беше можно, а токму таа темна сила може да се активира во текстот”.

„Приказната изобилува со Петешоновиот деликатен дијалог помеѓу сегашното и минатото јас. Додајте го ова чувство на длабоката археологија на емоции во секој извајан пасус кој понесманите писатели ќе ги натера да липаат од завист, а ние имаме уште еден мајсторски час во алхемизирањето на времето и губење во златото на уметноста”.

The Independent, Англија

„Моќно читателско искуство… возбудлив двоен портрет на мајка и син… Малкумина (ако и воопшто некој) можат да пишуваат за егзистенцијалните, универзално хумани прашања на начин кој е толку воодушевувачки и соодветен”.

Helsingør Dagblad, Данска

„Чесен, исцрпувачки и ироничен портрет на сложениот однос меѓу мајка и син. Приказна која го истражува човековиот недостиг на способност да комуницира како и неуспехот да ја разбере својата сопствена сложеност, оформена во проза која е и прецизна и прекрасна. Исклучително забавна и многу интимна приказна од највисок квалитет“.

Literature Nordica, Шпанија

„Без догма“ е современ роман пишуван во форма на дневник од страна на еден исклучителен човек со аристократско потекло. Тоа е првата литературна творба на Сјенкјевич која се здобила со интерес кај европските читатели. Романот е обид да се даде слика за крајот на векот, кој врз интелектуалната душа остава петно на очај, како резултат на паѓањето на вредностите, бунтот против граѓанското општество, и воопшто, недостатокот од верба во што било и недостаток од каква било цел. Ви звучи познато, нели!?

Со „Без догма“, Сјенкјевич сакал да испрати и еден вид предупредување до што може да доведе животот без догма, скептичкиот ум, лишен од едноставност, кој не се потпира на ништо. Главниот лик Плошовски, како архетипски декадент на полскиот модернизам, е создаден од еден писател-позитивист кој бил фасциниран од романтизмот и кој, парадоксално, токму во модернистичката литература ја гледал причината за кризата на векот.

Алекс-Ли Тандем има чудна професија: тој продава автограми, ги лови имињата на славните луѓе запишани на хартија, ги собира и ги препродава, но исто така и ги фалсификува, сакајќи да им го даде на луѓето она за што сонуваат: мал дел од славата. Алекс оди во потрага по автограмите на два континенти, се обидува да ги разбере мистичните филозофии на Кабалата и Зен-будизмот, станува збунет сведок на уништувањето на неговиот сопствен живот и, сосема случајно, успева да открие еден мал дел од неговото вистинско „јас“, кое не може ниту да се купи ниту да се продаде, туку мора да се прифати.

„Собирач на автограми“ е истовремено трогателен и комичен осврт на празнините на денешното модерно живеење во кое симболите доминираат над искуството. Зејди Смит, новото големо име на британската книжевност, уште еднаш напиша голема и значајна книга во која се зборува за теми кои се сосема малку застапени во современата литература.

Бернхард Шлинк во својот роман „Викенд” не’ навраќа на една епоха и на животот на една генерација, која некогаш ја симпатизирала вооружената ослободителна борба на земјите од таканаречениот трет свет. Во фокусот стои фигура, која по многу детали потсетува на терористот на РАФ, Кристиан Клар.

Но, во романот на Шлинк не се работи за тероризам. Ослободениот затвореник, кој треба да го води разговорот за време на викендот е отсутен во мислите. Зборува, воопшто кога има било што да каже, како пред дваесет и пет години. Револуционерниот патос е се’ уште присутен, иако здрвен и зараснат.

Сепак Јерг има важна функција. Неговото присуство ги присилува другите повторно да се конфронтираат со своите животни лаги.

„На монтерот Јозеф Блох, кој порано беше познат голман, претпладнето кога се пријави на работа, му соопштија дека е отпуштен.”

Така почнува новелата на Петар Хандке, која веќе стана класика. Таа не е ниту психограм на еден убиец, ниту патолошко истражување за некаков социјален аутсајдер, туку повеќе парабола за еден непознат свет кој повеќе не може да се именува.

Хандке мајсторски го опишува очајот на поединецот, неговата изгубеност и истрошеност во современиот свет, депресијата и морничавоста на Европа во времето на Студената војна и малограѓанската австриска провинција. Сите нијанси на стравот пред самиот себе и својата околина се откриваат пред читателот низ особениот стил на Хандке.

Јозеф Блох е вистински антијунак, од ден на ден во сè поголем расчекор помеѓу својот внатрешен живот и надворешниот свет на реалноста, а неговата шизофренија одлично ја оцртува состојбата на епохата.

„Стравот на голманот од пенал“, според кој Вим Вендерс го сними прочуениот истоимен филм, го лансираше Петер Хандке меѓу најважните европски писатели во втората половина од 20. век.